Tuesday, February 23, 2010

Η Ναυμαχία των Αργινουσών, Ελευθέριος Βούρβαχης, Εκδόσεις Ενάλιος

Τα γεγονότα της Ναυμαχίας των Αργινουσών είναι γνωστά μέσα από τις περιγραφές του Ξενοφώντα και του Διόδωρου του Σικελιώτη. Ο συγγραφέας στο συγκεκριμένο βιβλίο όμως δεν περιορίζεται στην απλή περιγραφή της Ναυμαχίας. Ασχολείται με το τι έγινε όταν εμφανίστηκαν οι Στρατηγοί ενώπιον της Βουλής και της Εκκλησίας του Δήμου, αναλύει την δίκη και σχολιάζει τις αποφάσεις της Βουλής και της Εκκλησίας. Παρότι πιστεύει ότι το αποτέλεσμα της δίκης δεν θα ήταν διαφορετικό, λαμβάνοντας υπόψιν τη πράξη για την οποία κατηγορήθηκαν οι Στρατηγοί και το κλίμα που επικρατούσε στην Πόλη, εξετάζει την νομική πλευρά του ζητήματος, εάν τηρήθηκε η νόμιμη διαδικασία και εάν οι Στρατηγοί είχαν τελικά μία δίκαια δίκη.



Η δίκη.
Κατά την πρώτη Συνεδρίαση και με την ολοκλήρωση της καθιερωμένης καθαρτήριας θρησκευτικής τελετής ανακοινώθηκε από τον Πρόεδρο της Συνέλευσης η απόφαση της Βουλής να “εκδικαστεί” η υπόθεση των Στρατηγών από την Εκκλησία του Δήμου με την κατηγορία της μη περισυλλογής των ναυαγών. Ο Θηραμένης παίρνοντας το λόγο, αφού διάβασε την επιστολή των Στρατηγών, τους κατηγόρησε ως τους κύριους υπεύθυνους και ζήτησε να λογοδοτήσουν στην Εκκλησία του Δήμου. Οι Στρατηγοί απολογήθηκαν εν συντομία, ισχυρίστηκαν ότι το μέγεθος της τρικυμίας και μόνο ήταν η αιτία για την οποία δεν μπόρεσαν να περισυλλέξουν τους ναυαγούς και ότι δεν θα έπρεπε να κατηγορηθεί κανένας άλλος. Λόγο του ότι όμως είχε αρχίσει να νυχτώνει και δεν υπήρχε και προβούλευμα αποφασίστηκε η αναβολή της συζήτησης της υπόθεσης έτσι ώστε να αποφανθεί πρώτα η Βουλή με ποιο τρόπο θα έπρεπε να κριθούν οι υπόδικοι Στρατηγοί. Μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης συνεδρίασης μεσολάβησε η γιορτή των Απατουρίων που διήρκεσε 3 μέρες.

Κατά την δεύτερη Συνεδρίαση οι 6 προφυλακιστέοι Στρατηγοί εμφανίστηκαν με συνήγορο τον ρήτορα Ευρυπτόλεμο του Πεισιάνακτος. Αναγνώστηκε η προτεινόμενη από τη Βουλή διαδικασία (προβούλευμα) ύστερα από πρόταση του Καλλίξενου (παρακινοὐμενος προφανώς από τον Θηραμένη) και ακολούθησε η εισήγηση στην Συνέλευση ότι εφόσον οι Στρατηγοί απολογήθηκαν κατά την πρώτη συνεδρίαση να προχωρήσουν στην ψήφιση κατά φυλές, δύο υδρίες ανά φυλή, και να ρίξουν την ψήφο τους ανάλογα με το εάν νομίζουν ότι οι Στρατηγοί είναι όλοι μαζί ένοχοι ή αθώοι. Εάν δε η απόφαση είναι καταδικαστική τότε σύμφωνα με το ψήφισμα του Καννωνού να τους επιβληθεί η ποινή του θανάτου και να δημευθεί η περιουσία τους με το 1/10 να δοθεί στη θεά Αθηνά (ένας δεύτερος νόμος “περί ιερόσυλων και προδοτών” επιβάλει όποιος καταδικαστεί να θάβεται εκτός Αττικής και να δημεύεται η περιουσία του). Ο Ευρυπτόλεμος καταθέτει γραφή παρανόμων κατα του Καλλίξενου με την κατηγορία ότι η πρότασή του στη Βουλή, που έγινε τελικά δεκτή και βάση της οποίας εκδόθηκε το προβούλευμα, ήταν παράνομη. Ο λόγος ήταν ότι προτείνεται παράνομα από την Βουλή στην Εκκλησία να θεωρήσει την σύντομη απολογία των Στρατηγών κατά την πρώτη Συνεδρίαση αρκετή και να μην τους δώσει μια δεύτερη ευκαιρία να απολογηθούν ώστε να σχηματίσει ο Δήμος καλύτερη εικόνα και να διερευνήσει τα όσα συνέβησαν μετά την Ναυμαχία. Επίσης δεν δίνεται η ευκαιρία να εμφανιστούν μάρτυρες υπεράσπισης και περαιτέρω προτείνεται να κριθούν όλοι οι κατηγορούμενοι με μία ψήφο και όχι χωριστά για τον καθένα και μάλιστα με φανερή και όχι μυστική ψηφοφορία.

Ο Δήμος εναντιώνεται κατά του Ευρυπτόλεμου και υποβάλει πρόταση μέσο του πολίτη Λυκίσκου κατά την οποία εάν δεν αποσυρθεί η γραφή παρανόμων να κριθούν και οι συνήγοροι στην ίδια ψηφοφορία με τους Στρατηγούς. Όπως ήταν αναμενόμενο ο Ευρυπτόλεμος αποσύρει τη γραφή κατά του Καλλίξενου και οι πρυτάνεις συνέρχονται σε διάσκεψη για να αποφασίσουν εάν το προβούλευμα πρέπει να τεθεί σε ψηφοφορία ή μή. Μερικοί από αυτούς (συμπεριλαμβανομένου και του Σωκράτη) πιστεύουν ότι το προβούλευμα είναι πράγματι, σύμφωνα με την καταγγελία του Ευρυπτόλεμου, παράνομο. Ο συνήγορος Ευρυπτόλεμος αναλαμβάνει το λόγο και συμβουλεύει το Δήμο να τους δώσει μία ακόμα μέρα για να απολογηθούν προς υπεράσπισή τους, και να κριθούν ο καθένας χωριστά. Προτείνει να χωριστεί η μέρα σε τρία μέρη κατά τα οποία στο πρώτο να συνεδριάσει ο Δήμος και να αποφανθεί εάν οι κατηγορούμενοι διέπραξαν πραγματικά κάποιο αδίκημα, στο δεύτερο να αναπτυχθεί η εις βάρος του κατηγορία και στο τρίτο να απολογηθούν. Ακολούθησε ψηφοφορία κατά την οποία υπερψηφίστηκε η πρόταση της υπεράσπισης των κατηγορουμένων. Ύστερα όμως από την παρέμβαση του πολίτη Μενεκλἠ και την απειλή κατάθεσης υπομωσίας (γραφή παρανόμων κατά των πρυτάνεων) ακολούθησε νέα ψηφοφορία επί του προβουλεύματος κατά την οποία η πρόταση της Βουλής έγινε τελικά δεκτή και υπερίσχυσε της πρότασης του Ευρυπτόλεμου. Ο Στρατηγοί κηρύσσονται ένοχοι και καταδικάζονται στην ποινή του θανάτου και δήμευση της περιουσίας του.


Η Επιστολή των Στρατηγών.
Κατά μία άποψη οι Στρατηγοί στην επιστολή τους προς τον Δήμο ανέφεραν την νίκη και τις απώλειες που υπέστησε ο στόλος και το ότι δεν έλαβαν μέτρα για τη διάσωση των ναυαγών λόγο της τρικυμίας που επικρατούσε στην περιοχή. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα εάν οι ισχυρισμοί για την τρικυμία είναι αληθινοί και εάν είχαν πραγματικά χρόνο να εκτελέσουν το καθήκον αυτό. Οι Στρατηγοί κατά την δίκη υποστήριξαν ότι ανέθεσαν στους Θηραμένη και Θρασύβουλο να περισυνελέξουν τους ναυαγούς παρόλα αυτά όμως δεν τους κατηγόρησαν απευθείας αλλά επικαλέστηκαν την σφοδρότητα της καταιγίδας προς υπεράσπιση όλων. Ένα δεύτερο ερώτημα λοιπόν είναι εάν η διαταγή αυτή ήταν αληθινή γιατί δεν αναφέρθηκε στην επιστολή τους? Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι οι Στρατηγοί όταν έμαθαν ότι οι Θηραμένης και Θρασύβουλος έφτασαν στην Αθήνα υπέθεσαν ότι ήταν έτοιμοι να τους κατηγορήσουν και εφηύραν αυτήν την διαταγή προσπαθώντας να προλάβουν και να τους κατηγορήσουν πρώτοι παρά να κατηγορηθούν από αυτούς. Κατά άλλους μελετητές οι Στρατηγοί ήταν απρόθυμοι να βοηθήσουν τους ναυαγούς και ενέργησαν με βραδύτητα δίνοντας πράγματι την εντολή στους Θηραμένη και Θρασύβουλο μετά όμως από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και όταν πλέον ήταν πολύ αργά. Βρισκόμενοι λοιπόν στη δύσκολη θέση να εξηγήσουν και να δικαιολογήσουν στον Αθηναϊκό λαό την παράλειψή τους αυτή κατηγόρησαν τους δύο Τριήραρχους οι οποίοι στην συνέχεια απλώς αυτοαμύνθηκαν. Μία τρίτη άποψη είναι ότι υπήρξε και μία δεύτερη επιστολή στην οποία οι Στρατηγοί αναφέρουν την διαταγή που έδωσαν στους Θηραμένη και Θρασύβουλο και έστειλαν αμέσως μόλις πληροφορήθηκαν την οργή του Δήμου εναντίων τους.

Σχολιασμός των αποφάσεων της Βουλής και του Δήμου.
Με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη η Εκκλησία ήταν κυρίαρχη στην διαχείριση των υποθέσεων της Πόλης ενώ η Βουλή σαν εκτελεστικό όργανο εφάρμοζε και υλοποιούσε τις αποφάσεις της και την πολιτική της.
- Η απόφαση της Βουλή να παρέπεμψε την υπόθεση προς δικαστικήν κρίση στην Εκκλησία του Δήμου που ήταν και η ανώτατη αρχή της Πόλεως είναι αντίθετη προς το νόμο και στερεί τους κατηγορούμενους από τους φυσικούς τους δικαστές, την Ηλιαία. Σκοπός της γραφής παρανόμου από τον συνήγορο Ευρυπτόλεμο ήταν η αναβολή της δίκης και της ψηφοφορίας επί τους προβουλεύματος και η εκδίκαση της υπόθεσης από το (αμερόληπτο) Δικαστήριο της Ηλιαίας. Η συμπεριφορά του Δήμου κατά την δεύτερη συνεδρίαση είτε ακούσια ή εκούσια στέρησε από τους κατηγορούμενους το δικαίωμα να κριθούν από την Ηλιαία.
- Κατά την Α Συνεδρίαση δεν υπήρχε το υποχρεωτικό προβούλευμα της Βουλής που καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να δικαστούν οι Στρατηγοί. Η Α Συνέλευση ανέβαλε την εκδίκαση της υπόθεσης μέχρις ότου η Βουλή γνωμοδοτήσει μέσω προβουλεύματος με ποιο τρόπο θα έπρεπε να κριθούν οι Στρατηγοί, με ποιο νόμο (Καννωνού ἠ “περί ιερόσυλων και προδοτών”) και με ποια διαδικασία. Περαιτέρω ο Επιστάτης θα έπρεπε να αναβάλει την Συνέλευση για την επόμενη μέρα και όχι για μετά τη γιορτή των Απατουρίων πράγμα που αποτελεί και δικονομική παράβαση. Η Βουλή στην Β Συνέλευση περιορίστηκε στο να προτείνει τον τρόπο ψηφοφορίας για την ενοχή ή μη ενοχή των κατηγορουμένων με βάση την σύντομη απολογία τους κατά την Α Συνέλευση..
- Δεν δόθηκε ποτέ το δικαίωμα απολογίας στους Στρατηγούς. Κατά την Α συνέλευση ο Δήμος συγκαλέστηκε όχι για να δικάσει αλλά για να ακούσει τους κατήγορους και τους Στρατηγούς και να αποφασίσει εάν θα έπρεπε να κατηγορηθούν και να παραπεμφθούν σε δίκη. Κατά της διάρκειά της η απολογία των Στρατηγών ήταν σύντομη και δεν τους δόθηκε ο νόμιμος χρόνος. Φαίνεται λοιπόν ότι σκοπός των κατηγόρων ήταν να μην γίνει νέα συζήτηση και ανάλυση των γεγονότων της ναυμαχίας.
- Ο τρόπος της ψηφοφορίας, το να κριθούν όλοι οι Στρατηγοί με μία ψήφο και μάλιστα φανερή αντί μυστικής αποτελεί παράβαση του νόμου της Βουλής με σκοπό την εκμετάλλευση της φορτισμένης ατμόσφαιρας που επικρατούσε στην Πόλη. Αναυθαίρετο δικαίωμα είναι το δικαίωμα της απολογίας και της χωριστής κρίσης για κάθε κατηγορούμενο. Παρόλο που δεν υπήρχε κάποιος αντίστοιχος νόμος εκείνη την εποχή ο Ευρυπτόλεμος προσπάθησε με τη χωριστή ψηφοφορία να τιμωρήσει τους τυχόν ένοχους και να αφήσει ελεύθερους τους αθώους.
- Η προφυλάκιση των Στρατηγών ήταν παράνομη εφόσον αφενός δεν είχε υποβληθεί εναντίον τους εισαγγελία και αφετέρου υπήρχαν εγγυητές. Στην πρώτη Συνέλευση υποβλήθηκε αίτημα προσωρινής αποφυλάκισης των Στρατηγών με προσωπική εγγύηση τρίτων Πολιτών μέχρι την οριστική κρίση της υπόθεσης από το δικαστήριο. Το αίτημα όμως τελικά δεν έγινε δεκτό.
- Μέχρι τουλάχιστον και την έναρξη της συνέλευσης δεν τους είχε απαγγέλθηκε ποτέ καμία συγκεκριμένη κατηγορία (εισαγγελία) και μάλιστα κατά την πρώτη συνεδρίαση δεν υπήρξε συνήγορος υπεράσπισης. Το ότι ευθύνονται για την μη περισυλλογή των ναυαγών δεν προσδιορίζει με κανένα τρόπο ποινικό αδίκημα. Ποιές ήτανε λοιπόν οι νομικές συνέπειες και ποιο αδίκημα είχε τελεστεί και σε βάρος ποιου?
-Οι πρυτάνεις είχαν υποχρέωση να ελέγξουν την νομιμότητα του προβουλεύματος. Ο Σωκράτης ήταν ένας από αυτούς που υποστήριξαν ότι το προβούλευμα ήταν παράνομο. Τελικά κάτω από την πίεση του Δήμου αναγκάστηκαν να θέσουν το προβούλευμα σε ψηφοφορία.

Κατά τις Συνελεύσεις ουδέποτε ερευνήθηκε εάν είχε πραγματικά δοθεί η διαταγή της περισυλλογής των ναυαγών στους Θηραμένη και Θρασύβουλο και εάν πράγματι επικρατούσε θαλασσοταραχή που εμπόδισε την διάσωση τους. Κάτι τέτοιο προφανώς δεν ωφελούσε τους κατήγορους. Φαίνεται λοιπόν ότι σκοπός τους ήταν να εκμεταλλευτούν την φορτισμένη ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην Πόλη και την προκατάληψη εναντίων των Στρατηγών και να μην γίνει νέα συζήτηση και ανάλυση των γεγονότων της ναυμαχίας. Κατά τον συγγραφέα η διαδικασία της δίωξης όπως και η δίκη είχαν πολιτικό χαρακτήρα, οι Στρατηγοί δεν έτυχαν μιας δίκαιας δίκης και πίσω από όλα αυτά ήταν ο Θηραμένης και οι Ολιγαρχικοί καθώς ήθελαν να τιμωρήσουν τον Αλκιβιάδη και τους προσκείμενους σε αυτόν Στρατηγούς.

Bookmark and Share

No comments:

Post a Comment