Η χρεωκοπία της Αθήνας και η οικονομική κρίση μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου είχαν σαν αποτέλεσμα την κοινωνική αναταραχή και την αμφισβήτηση των παραδοσιακών θεσμών. Ο ανταγωνισμός μεταξύ πλουσίων και φτωχών είναι ένα από τα εντονότερα προβλήματα της εποχής για το οποίο οι θεωρητικοί προτείνουν ουτοπικές λύσεις στηριζόμενες κυρίως στην ηθική αναμόρφωση των πολιτών. Ο Πλάτωνας θεωρούσε βάναυσο όποιον πληρωνόταν για της υπηρεσίες του, συμπεριλαμβανομένου γιατρούς, ρήτορες και φιλόσοφους ενώ ο Αριστοτέλης ορίζει τον έμπορο ως ένα “παρά φύσιν όν”. Υπήρχε όμως ένας σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στον πλούτο ως σκοπό και στο πλούτο ως μέσο. Και οι δύο καταδικάζουν την ανάγκη για εργασία και όχι την εργασία καθαυτή.
Αρχικά πιστεύουν ότι το πρόβλημα είναι ηθικό παρά κοινωνικό και συγκεντρώνονται στην διαπαιδαγώγηση της ηγεσίας. Κατακρίνουν τον πολύ πλούτο καθώς θεωρούν ότι είναι πατέρας της τεμπελιάς με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να μην ενδιαφέρεται πια για την απόκτηση της αρετής, και τη μεγάλη φτώχεια καθώς ο φτωχός είναι κατώτερο όν και γίνεται εύκολα λεία των δημαγωγών, για αυτό και ο Τύραννος αρχικά εμφανίζεται ως προστάτης των φτωχών και των αδυνάτων.
Κάθε Πόλη κλείνει μέσα της δύο πόλεις, των φτωχών και των πλουσίων και η υπεροχή της κάθε μίας καθορίζει την Πολιτεία και τη μορφή των Κυβερνήσεων, Ολιγαρχία ή Δημοκρατία. Πιστεύουν ότι η καλύτερη μορφή πολιτεύματος είναι η Τιμοκρατία (συμμετοχή στην πολιτεία ανάλογα με τη περιουσία) η οποία όμως τελικά λόγο της υπερβολικής αγάπης προς τον πλούτου και της απόκτηση δύναμης μπορεί να οδηγήσει στην Ολιγαρχία και τελικά μέσω κοινωνικών εξεγέρσεων και πάλι στη Δημοκρατία. Κατά τον Αριστοτέλη στη Ολιγαρχία εξεγείρονται οι πολλοί γιατί δεν έχουν ίσα δικαιώματα και στην Δημοκρατία οι άριστοι γιατί εξομοιώνονται με τους πολλούς.
Προτείνουν λοιπόν τρεις λύσεις για την ανακατανομή του πλούτου και των αγαθών με σκοπό την κοινωνική ισορροπία και τη σταθερότητα. Πρότυπο για σύγκριση είναι η Πολιτεία του Φαλέα του Χαλκηδόνιου και η διαίρεση της γης σε ίσους (ισότητα) και αναπαλλοτρίωτους (διαφύλαξη της ισότητας) κλήρους. Κοινό στοιχείο και στις τρεις είναι ο αποκλεισμός των φτωχών από την Πολιτεία.
Κομμουνισμός - κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας πάνω σε αυτά τα μέσα. Το πρόβλημα της ιδιοκτησίας, ιδιαίτερα στην Αρχαία Αθήνα όπου επικρατεί η αντίληψη ότι τα αγαθά (παραγωγικά και καταναλωτικά) ανήκουν στη κοινότητα των πολιτών είναι ιδιαίτερα δύσκολο να λυθεί. Η ιδιοκτησία γεννά τον έρωτα για τον πλούτο. Ο Πλάτωνας υποστηρίζει την απαγόρευση της ατομικής ιδιοκτησίας της γης (η οποία αυτομάτως θα υποβιβάσει ορισμένους πολίτες σε δούλους) με τον αποκλεισμό των δύο πρώτων τάξεων της Πλατωνικής Πόλεως (φύλακες, επίκουροι) και συντήρηση από την Πολιτεία με την εργασία της τρίτης τάξης (γεωργοί, βιοτέχνες). Μάλιστα επεκτείνει την έννοια της ατομικής ιδιοκτησίας στην οικογένεια και ουσιαστικά την καταργεί. Κατά τον Αριστοτέλη η λύση είναι η κοινοκτημοσύνη (το πρότυπο της Σπάρτης) όπου ο κλήρος μπορεί να είναι ατομική ιδιοκτησία αλλά η γη συνολικά παραμένει ιδιοκτησία της κοινότητας των Σπαρτιατών. Πρόβλημα και στις δύο περιπτώσεις αποτελεί η οικονομική ελευθερία που θα απολαμβάνουν οι παραγωγοί και καλλιεργητές. Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι εάν η γη καλλιεργείται από δούλους που αποκλείονται από την Πόλη το πρόβλημα λύνεται αφού δεν θα υπάρχουν συμφέροντα. Τίθεται όμως το πρόβλημα συμβίωσης πολεμιστών (στρατιωτική και πολιτική εξουσία) και καλλιεργητών καθώς πλέον οι δεύτεροι στερούνται το δικαίωμα της οπλοφορίας και την άμεση συμμετοχή στην άμυνα της Πόλης, βασικό στοιχείο της Δημοκρατίας και της πολιτικής σταθερότητας.
Αποκατάσταση της μεσαίας τάξης - σχετική ισότητα και αποκλεισμός φτωχών. Εδώ προτείνεται η λύση μίας σχετικής ισότητας, βασική αρχή της δημοκρατίας. Ο Πλάτωνας στην Πολιτεία υποστηρίζει μία κοινωνία ανεξάρτητων μικροκαλλιεργητών παραγωγών απαλλαγμένη από το ενδεχόμενο υπερβολικής φτώχειας και πλούτου. Αριστοτέλης και Πλάτωνας δεν πιστεύουν στην απόλυτη ισότητα καθώς υποβιβάζει τους ικανούς και τους ανώτερους στο μέσο επίπεδο. Η ισότητα της γης δεν πρόκειται λοιπόν να λύση την κοινωνική ανισότητα εκτός του ότι οι απαραίτητες απαλλοτριώσεις για την ανακατανομή της γης θα προκαλέσουν βίαιες εξεγέρσεις. Ενώ λοιπόν ο Πλάτωνας στην Πολιτεία υποστηρίζει τον Κομμουνισμό, στους Νόμους στρέφεται προς αυτή τη σχετική ισότητα με το μοίρασμα κλήρων ίδιων διαστάσεων και αξίας οι οποίοι μαζί με τα κινητά αγαθά δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν το τετραπλάσιο της περιουσίας των φτωχών. Η βιομηχανία, το εμπόριο και η περιουσία των μέτοικων θα περιορίζεται και αυτή σε κάποιο βαθμό. Η γη καλλιεργείται και πάλι από δούλους Ο Αριστοτέλης πιο πρακτικός εστιάζεται στη ανάπτυξη της μεσαίας τάξης καθώς πιστεύει το κοινωνικό θα λύσει και το πολιτικό πρόβλημα της εποχής. Τα πλεονάσματα της Πόλης θα πρέπει να μοιραστούν και όλοι να πάρουν από ένα κομμάτι γης, Τι γίνεται όμως με τους πλούσιους και τους φτωχούς. Προτείνεται και πάλι περιορισμός των περιουσιών και αποκλεισμός των φτωχών από τις συνεδριάσεις. Η πολιτική της Πόλης, η “Δημοκρατία των χωρικών”, θα στηρίζεται πλέον στη μεσαία τάξη. Η κατοχή ενός μικρού κτήματος θα φέρει κοινωνική και πολιτική ισορροπία καθώς ο χωρικός πλέον θα είναι εχθρός της αστάθειας και των κοινωνικών ταραχών και αντίπαλος της φιλοπόλεμης πολιτικής των δημαγωγών.
Ιμπεριαλισμός. Το κράτος χρειάζεται χρήματα για να συντηρήσει τους Πολίτες του με τους μισθούς και τα διάφορα επιδόματα. Η Αθηναϊκή ηγεμονία σε βάρος των βαρβάρων γίνεται πλέον βασικό στοιχείο για την ύπαρξη και τη σταθερότητα της Δημοκρατίας (όπως και πριν τον Πελοποννησιακό πόλεμο) καθώς το κράτος θα μπορέσει να εξασφαλίσει μέσω των εισφορών τα απαραίτητα χρήματα για να μπορέσει να συντηρήσει του Πολίτες του. Οι φτωχοί θα μπορούν να σταλούν σε κληρουχίες για την καλλιέργεια της γης και τελικά θα επικρατήσει και πάλι κοινωνική σταθερότητα και ειρήνη.
No comments:
Post a Comment