Η αρχαία σοφιστική - Τα σωζόμενα αποσπάσματα, Σκουτερόπουλος,

Οι “Πόρνοι της Σοφίας”, κατά τον Σωκράτη αφού ο Πρωταγόρας ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε τις διαλέξεις επί πληρωμή. Οι πλανόδιοι δάσκαλοι της Πολιτικής τέχνης κατά των Πλάτωνα. Οι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι, με τον όρο όχι απαραίτητα να παραπέμπει σε μία χρονική περίοδο αλλά να χαρακτηρίζει τον φιλόσοφο που ο στοχασμός του αναπτύχθηκε ανεξάρτητα από την σχολή του Σωκράτη. Κατά τον Πλούταρχο ανέμιξαν την πολιτική ικανότητα και τη γνώση του να ενεργείς αποτελεσματικά με τις δικανικές τέχνες και μετατόπισαν την εφαρμογή της από τα δημόσια πράγματα στην θεωρία. Η Πολιτική Γνώση απαραίτητη σε άτομα με πολιτικές φιλοδοξίες που αισθάνονται την ανάγκη για πιο συστηματική εξάσκηση των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων. Το να χειρίζεσαι της υποθέσεις της Πόλης. Η ικανότητα να παίξεις ηγετικό ρόλο στην δημόσια ζωή της Πόλης.

Κυριότερος εκπρόσωπος της Σοφιστικής ο Πρωταγόρας από τα Άβδηρα. “Παντών χρημάτων μέτρον άνθρωπος, των μέν όντων ώς έστιν, των δέ ούκ όντων ως ούκ έστιν”. Μέτρο για όλα τα πράγματα είναι ο άνθρωπος. Με τον τρόπο αυτό υπογραμμίζει τον σχετικό χαρακτήρα της γνώσης, δέχεται μόνο ότι φαίνεται στον καθένα ατομικά και εισάγει την σχετικότητα. Ο άνθρωπος λοιπόν ως παρατηρητἠς αποτελεί το κριτήριο για όσα υπάρχουν με επέκταση ακόμα και στους θεούς. Οι ατομικές εντυπώσεις του καθενός είναι χωρίς αμφιβολία αληθινές. Τα πράγματα είναι για τον καθένα ΄'έτσι όπως τα αισθάνεται”. Αφού λοιπόν όλα είναι σχετικά νομιμοποιούμαστε να διακρίνουμε ανάμεσα στο κακό και στο κακό. Και αυτό συνεπάγεται σοβαρούς κινδύνους στο ηθικό και πολιτικό πεδίο με συνεπαγωγή την Πλατωνική αντίκρουση της σοφιστικής θέσης. Στο απόλυτο χώρο της γνώμης η αλήθεια είναι αυταπάτη και αυτό ενοχλούσε ιδιαίτερα τον Πλάτωνα. Επίσης βασική αντίθεση είναι ότι ο κόσμος κατά τους προσωκρατικούς προσεγγίζεται με την αίσθηση και όχι με τη νόηση.

Η περίφημη φράση του “ για τους θεούς δεν μπορώ να γνωρίζω τίποτα, ούτε ότι υπάρχουν, ούτε ότι δεν υπάρχουν, ούτε τι μορφή έχουν γιατί είναι πολλά αυτά που εμποδίζουν την γνώση, από τη μία το άδηλο του ζητήματος και από την άλλη η συντομία της ανθρώπινης ζωής” αποτέλεσε για πολλούς την αμφισβήτηση της ίδιας της Πόλης με αποτέλεσμα να εκδιωχθεί από τους Αθηναίους αφού πρώτα έκαψαν τα βιβλία του στην Αγορά. Το “Περί θεών” ήταν ένα από τα πιο επικίνδυνα βιβλία που γέννησε ποτέ η Σοφιστική. Η έμφαση είναι στον σκεπτικισμό και την απορία και όχι στην αθεϊστική άρνηση. Η εκδοχή του πνιγμού του σε ναυάγιο αποτελεί την τυπική τιμωρία του ασεβούς.

Καθιέρωσε αγώνες επιχειρημάτων με μοναδικό σκοπό την κατάκτηση της νίκης. Ο χαρακτήρας αυτός δεν άργησε να γίνει το καθολικό γνώρισμα της Σοφιστικής και αποτέλεσε το στίγμα του Σοφιστή – Δημαγωγού ενάντια στην Διαλεκτική μέθοδο του Σωκράτη. Ο όρος Σοφιστής είχε αρνητικές εντυπώσεις. Η δισυπόστατη φύση της Σοφιστικής. Να κάνεις το αδύνατο επιχείρημα πιο δυνατό όχι με την έννοια του να εμφανίσεις την αδύναμη πλευρά πιο ισχυρή αλλά ως η επινόηση πειστικότερων επιχειρημάτων. Η πρόταση να κάνεις το ασθενέστερο επιχείρημα ισχυρότερο δεν ισοδυναμεί κατ ανάγκην με προτροπή για επινόηση απατηλών επιχειρημάτων προς υποστήριξη μιας ηθικά αδύναμης θέσης. Πολλοί όμως υποστήριξαν ότι το κατεξοχήν έργο του ρήτορα είναι να μπορεί να ενισχύει κάτι επαινώντας το και να το αποδυναμώνει ψέγοντας το. Ενδεικτική της πολιτικής διάστασης της διδασκαλίας των Σοφιστών είναι ότι η διδασκαλία της ρητορικής (η τέχνη που επινοήθηκε από τον Γοργία) απαγορεύτηκε από τους Τριάκοντα με νόμο όπως αναφέρει ο Ξενοφώντας στα Απομνημονεύματα. Η ρητορική είναι η τέχνη της πειθούς, μιας πειθούς που γεννάει πίστη χωρίς όμως να διδάσκει τίποτα, και όλη η προσπάθεια και η ουσία της σε αυτό καταλήγει (Πλάτωνας -Γοργίας όπως λέει ο Σωκράτης) “Αυτούς που διαπίστωσαν ότι περισσότερο από το αληθινό πρέπει να έχουμε σε υπόληψη το αληθοφανές”.

Ήτανε ο πρώτος που υποστήριζε ότι για κάθε πράγμα υπάρχουν δύο γνώμες , αντίθετες η μία από την άλλη που αποτέλεσε την περίφημη θεωρία των αντιθέτων. Είναι δυνατόν να επιχειρηματολογεί κανείς εξίσου και προς τις δύο πλευρές, ακόμα και σχετικά με το ερώτημα κατά πόσο μπορεί να επιχειρηματολογεί κανείς για όλα τα πράγματα και προς τις δύο πλευρές τους. Η τεχνική του να αμφισβητείς αλλά και συνάμα του να μπορείς να υποστηρίζεις τα πάντα ακόμα και απέναντι στους ειδικούς. Η “Αντιλογική”, η τεχνική με την οποία μπορείς χωρίς να έχεις ειδικές γνώσεις να συζητάς για οποιοδήποτε αντικείμενο με τους ειδικούς ως ίσος προς ίσους.

Βασική έννοια η αντικειμενική γνώση διαμέσου της άμεσης νοητικής σύλληψης του αντικειμένου.

Με αναφορά τα σωζόμενα αποσπάσματα του Λυκόφρωνα ο συγγραφέας καταπιάνεται με το ελεατικό οντολογικό δίλημμα "εν-πολλά" και την απελευθέρωση της σχέσης μεταξύ υποκειμένου και κατηγορήματος που απασχόλησε πολλούς στοχαστές. Κατά τον Λυκόφρωνα η δυσκολία εντοπίζεται στην χρήση του ρήματος "είναι" μιας και δηλώνει πραγματική ύπαρξη. Προκύπτει έτσι ότι το αυτό πράγμα είναι συνάμα ένα και πολλά. Κατά συνέπεια δεν μπορούμε να πούμε "ο Σωκράτης ΕΙΝΑΙ λευκός" (το όνομα είναι μία καθαυτή οντότητα) εφόσον εγκαθιδρύεται μια οντολογική σχέση μεταξύ δύο (υπαρκτικά) απολύτως ισοτίμων πραγμάτων. Η σωστότερη έκφραση θα ήταν ο "Σωκράτης λευκός". Ο Αριστοτέλης διευκρίνισε ότι το "είναι" δεν προσδίδει οντολογική υπόσταση στο κατηγόρημα αλλά απλώς το συνδέει με το υποκείμενο. Διαχώρισε το "τι" είναι το πράγμα από το τι είναι "στο" πράγμα.

** Το γενικότερο ενδιαφέρον της Σοφιστικής για την γέννεση του Πολιτισμού και την Ιστορική ανέλιξή του από τα αρχικά στάδια της ανθρώπινης κοινωνίας **

** Η σκεπτικιστή στάση της σοφιστικής απέναντι στην αναζήτηση της αφηρημένης αλήθειας ως αντικείμενο απρόσιτο στην ανθρώπινη γνώση που υπηρέτησαν οι Σωκρατικοί. **

Κατά τον 5ο αιώνα παρατηρείται μέσω των σοφιστών μία στροφή στην διαδικασία διάδοσης των ιδεών. Το κέντρο βάρους μετατοπίζεται από τον προφορικό στον γραφτό λόγο. Η Σοφιστική αγωγή (βιβλιακή γνώση) βρίσκεται ενάντια στην διαλεκτική του Σωκράτη καθώς ο “μαθητής” γίνεται παθητικός δέκτης έτοιμου διδακτικού υλικού.

Πρόδικος. Με κέντρο διδασκαλίας την συνωνυμική, προ βαθμίδα των Σωκρατικών εννοιών, ως συστηματική προσπάθεια για την ακριβή εννοιολογική διάκριση ταυτόσημων λέξεων με παραπλήσια σημασία μέσω παραδειγματικών προτάσεων, διαφωνία μεταξύ φίλων και φιλονικία μεταξύ εχθρών, εκτίμηση και παινέματα, αφροσύνη και απόλαυση (από Πλάτωνα/Πρωταγόρας). ΟΙ Ώρες (με τον μύθο του Ηρακλή και της Αρετής) αποτέλεσαν έναν μεταβατικό σταθμό προς τον Πλατωνικό φιλοσοφικό διάλογο. Κατά την θεωρία του για την γέννεση της θρησκείας, μια αναζήτηση που οδηγεί στην απομυθοποίηση των θεών της παράδοση, ως αντίδραση του ανθρώπου στους φυσικούς όρους της ύπαρξής του. ΟΙ θεοί είναι άτομα που με τον άλλο ή τον άλλο τρόπο ευεργέτησαν την κοινωνία με αποτέλεσμα να περάσουν σε μία άλλη διάσταση όπως ο Διόνυσος που αναφέρεται ως αυτός που ανακάλυψε το κρασί και από την άλλη ταυτίζεται με το κρασί. Αμφισβήτησε την απόλυτη αξία των πραγμάτων καθώς συσχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα. παράδειγμα τα λεφτά δεν είναι κακά. η ορθή χρήση τους καθορίζεται από την ηθική ποιότητα του χρήστη.

Θρασύμαχος. Υπέρμαχος όπως φαίνεται μίας θεωρίας σύμφωνα με την οποία το δίκαιο λογίζεται εώς το συμφέρον του ισχυρότερου όπως αναφέρει ο Πλάτωνας στην Πολιτεία. Σύμφωνα με τον Υπέρμαχο ο ισχυρός κυβερνά και νομοθετεί έχοντας μοναδικό γνώρισμα το συμφέρον του όπου και αντανακλά την πολιτική πραγματικότητα κατά τα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου. Δεν είναι λοιπόν ξεκάθαρο εάν ο Υπέρμαχος δίνει τον ορισμό του δίκαιου, εάν αποτελεί ανάλυση των γνωρισμάτων της, αμφισβήτηση της δικαιοσύνης η απλώς μια κυνική διαπίστωση. Το έργο του είχε μέγιστη συμβολή στην ρητορική. Προσπαθούσε συστηματικά να απευθύνεται στα συναισθήματα του ακροατηρίου. Προσπαθούσε να διαβάλλει τον αντίπαλο του σε δικανικές μάχες  και να πλήξη την ακεραιότητά του.

Ιππίας. Καταπιάστηκε με τόσα διαφορετικά πεδία ώστε κατηγορείται από την Σωκράτη ότι οι γνώσεις του είναι καθαρά επιφανειακές.

Κριτίας. “Στο σωζόμενο απόσπασμα επιχειρείται να ερμηνευτεί η πίστη στους θεούς ως καθαρός ανθρώπινη επινόηση με την οποία επιδιώκεται να εμποδιστή η παράνομη συμπεριφορά των ανθρώπων και να εξασφαλιστεί η υποταγή στους φορείς της πολιτικής εξουσίας.” Ο θεός επινοήθηκε κατά κάποιον τρόπο ως επιτηρητής των πράξεων των ανθρώπων (καλών και κακών) ώστε από φόβο για την θεϊκή τιμωρία να μην αδικεί κανένας τον διπλανό του. Ο νόμος έχει τη δύναμη να εμποδίσει όσα πράγματα γίνονται στα φανερά. Για όσους όμως αδικούν στα κρυφά επισημάνθηκε η ανάγκη να επινοηθεί ένας δαίμονας όπου ακούει και προσέχει όλα αυτά. Κάποιος σοφός σοφίστηκε για τους θνητούς τον φόβο των θεών. Κατάλαβε τον φόβο των ανθρώπων από τον ουρανό λόγο των αστραπών και των βροντών. ΟΙ θεοί λοιπόν ζούνε σε ένα τόπο που οι θνητοί που τον κοιτούν και μόνο τους φέρνει τρόμο,. Αυτή η άποψη και μόνο νομιμοποιεί την ένταξη του Κριτία στην Σοφιστική. Η ανθρώπινη επινόηση της θρησκείας εντάσσεται αβίαστα στην παράδοση της Σοφιστικής κίνησης. Στηρίζεται στην ιδιαίτερη φύση του θρησκευόμενου υποκειμένου παρά στην πραγματικότητα του θείου. Ένα ζήτημα που απασχολούσε΄ ιδιαίτερα το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα.

Ο Κριτίας ήταν από του πρώτους που διέκρινε την χρησιμοποίηση της θρησκείας ως μέσο επιδίωξης πολιτικών στόχων. Ακολούθησαν ο Μακιαβέλι και άλλοι.

Σε αντίθεση με τον Ξενοφώντα που παρουσιάζει τον Κριτία με τα πιο μελανά χρώματα (τον παρομοιάζει με γουρούνι που τρίβεται απάνω στις πέτρες σχολιάζοντας τον έρωτά του με τον Ευθύδημο ταυτίζοντας την απόλαυση με την σαρκική ευχαρίστηση , ο Πλάτωνας αναφέρεται στην Ευγενική καταγωγή του Κριτία. Κατά τον Φιλόστρατο λογίζεται κακός όχι επειδή κατάργησε την Αθηναϊκή δημοκρατία αλλά επειδή τάχθηκε απροσχημάτιστα με τους Λάκωνες.

Ο Πρωταγόρας και ο Κριτίας αποδίδουν μεγαλύτερη σπουδαιότητα στην παιδεία και την άσκηση. Πρωταρχική φροντίδα του ανθρώπου είναι η εκπαίδευση

Η ηθική αξία είναι στη βούληση του πράττοντας, όχι σε ένα νόμο, σε μια γραφή -χωρίς αυτό να σημαίνει ανυπακοή στους νόμους. Υπάρχει ένα σημαντικό μειονέκτημα του νόμου σε σύγκριση με το ήθος. Αργότερα ο Πλάτωνας θα πει ότι ο σοφός και ο ηθικός άνθρωπος δεν χρειάζεται τους νόμους.