Καιρός - Κορνήλιος Καστοριάδης, Εκδόσεις Ύψιλον.

Μια συλλογή κειμένων του Κορνήλιου Καστοριάδη που απαρτίζουν το πρώτο μέρος του ΄Β τόμου του έργου «Σταυροδρόμια του Λαβύρινθου» που εκδόθηκε στη Γαλλία τον Απρίλη του 1986. Έχουν ένα εισαγωγικό χαρακτήρα και βοηθούν στην εξοικείωση του αναγνώστη με τον τρόπο σκέψης του Καστοριάδη που παραμένει ενιαίος πάνω σε σύγχρονα θέματα φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, ψυχανάλυσης και άλλα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσπάθεια κατανόησης της σχέσης μεταξύ της ασυνείδητης ψυχής και του κοινωνικά κατασκευασμένου ατόμου, και το πώς μεταπλάθεται από τους κοινωνικούς θεσμούς, ξεκινώντας από την οικογένεια. Που οφείλεται αυτή η τάση των ανθρώπων να εγκαταλείπουν την πρωτοβουλία για να βρουν καταφύγιο στο πρόσωπο ενός ηγέτη (ή ενός οργανωμένου σχήματος) που μπορεί να εγγυηθεί την θεωρία, την γραμμή, την αλήθεια κτλ.


Οi θεσμοί είναι δημιούργημα του ανθρώπου. Συχνά όμως μπερδεύουμε το ότι δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς θεσμούς και νόμους με το ότι πρέπει να υπάρχει μία υπερβαίνουσα πηγή, εγγυήτρια των θεσμών, για να μπορέσουν αυτοί οι θεσμοί να κατοχυρωθούν (ετερόνομη κοινωνία). Ο άνθρωπος αλλοτριώνεται μέσα στο ίδιο το παρελθόν του γιατί δεν αναγνωρίζει ότι ο ίδιος είναι η πηγή των κανόνων και των αξιών του. Κατά τον ίδιο τρόπο η ίδια η κοινωνία αλλοτριώνεται μέσα στο ίδιο της το προϊόν που είναι οι θεσμοί της (η κατηγορία του Καστοριάδη προς τον Μάρξ είναι ότι κοινωνία θα οργανωθεί όταν συνειδητά το θελήσουν οι πολίτες και όχι επειδή το επιβάλουν κάποιοι ιστορικοί νόμοι αποτέλεσμα της εγγυημένης κρίσης της καπιταλιστικής κοινωνίας ).

Αυτόνομο είναι το άτομο που είναι σε θέση με επίγνωση να αλλάξει τη ζωή του. Η ψυχανάλυση μπορεί να βοηθήσει σε αυτήν την αυτονόμηση, να καταστρέψει μέσα του την τυφλή έλξη που του ασκεί η δύναμη, να γίνει πιο δραστήριο και υπεύθυνο, να σταματήσει να θεωρεί ότι η θέσμιση της κοινωνίας και οι νόμοι είναι κάτι που δεν μπορούν να θιγούν, ότι δεν έχει ανάγκη από ηγέτες και άκαμπτες οργανωτικές δομές χωρίς όμως να πέφτει στην ανομία ή την μικροανομία. Ψηφίζουμε τους νόμους μας, είναι δικό μας δημιούργημα και μπορούμε να τους αλλάξουμε, όσο όμως δεν τους έχουμε αλλάξει τους σεβόμαστε. Πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν έχουμε ανάγκη από Τοτέμ (η ενσάρκωση της ετερονομίας της κοινωνίας) αλλά μπορούμε να περιορίσουμε τις εξουσίες μας χωρίς να τις επενδύσουμε σε μία μυθική οντότητα. Πρέπει να αναλαμβάνουμε το ρίσκο και την υπευθυνότητα των πράξεών μας γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει προστασία ή εγγύηση, αποτέλεσμα κάποιον ιστορικών νόμων.

Το ανθρώπινο όν είναι σε θέση να σχηματίζει τις παραστάσεις του σε συνάρτηση με τις επιθυμίες του (το μωρό που κλαίει αναζητώντας το στήθος της μητέρας του). Θα είχε όμως πάψει να υπάρχει εάν δεν είχε ταυτόχρονα δημιουργήσει την κοινωνία και τους θεσμούς της (για παράδειγμα την οικογένεια). Οι ίδιοι αυτοί οι θεσμοί επιβάλλουν στην ψυχή την αναγνώριση μιας κοινής πραγματικότητας που δεν υπακούει απλά στις επιθυμίες της ψυχής. Το μωρό αρχίζει να κλαίει όχι επειδή πεινάει ή είναι άρρωστο αλλά επειδή ανακαλύπτει ένα κόσμο ανεξάρτητο από την βούλησή του. Ο ρόλος της μητέρας, και της οικογένειας, είναι να περιορίσει το παιδί και να το κάνει να αναγνωρίσει ότι δεν υπακούουν τα πάντα στους πόθους του και τις επιθυμίες του και ότι δεν είναι παντοδύναμο. Επιβάλλεται το παιδί να αποδώσει ένα νόημα στον κόσμο και στον εαυτό του εντελώς διαφορετικό από τον αρχικό που έχει σαν ψυχική μονάδα. Εάν η οικογένεια δεν το καταφέρει τότε το παιδί οδηγείται στην ψύχωση. Η μητέρα δεν πρέπει να παίζει τον ρόλο του «κυρίου των σημασιών». Επιβάλλει κάτι στο παιδί όχι επειδή το θέλει εκείνη αλλά επειδή αυτή είναι η κοινωνική σύμβαση.